Kaszubi i Prusacy XIV-XX w.
W 1308/1309 r. Pomorze Gdańskie przejęli Krzyżacy. Od tego momentu przez ponad 150 lat (do 1466 r.) obszar ten stanowił część państwa zakonu krzyżackiego. Krzyżacy dążąc do osiągnięcia maksymalnych zysków, wprowadzali wiele innowacji w kwestii prawa, podatków, gospodarki itp. Prowadziły one do wzrostu poziomu gospodarczego i dobrobytu mieszkańców. Wbrew często spotykanym teoriom nie dochodziło wówczas do świadomej i programowej germanizacji ludności kaszubskiej. Mieszkańcy Luzina podlegający władzy norbertanek z Żukowa również nie doświadczali tego typu działań.
Panowanie krzyżackie przyczyniło się natomiast do tego, że cały obszar ich państwa leżący na południowych wybrzeżach Bałtyku zaczęto określać mianem Prus. Również Pomorze Gdańskie stało się ich częścią. W 1454 r. poddani wielkich mistrzów zbuntowali się przeciwko zwierzchnikom i poprosili o pomoc króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka, który dokonał inkorporacji (przyłączenia) Prus do Korony Królestwa Polskiego. Po trwającej 13 lat wojnie jedynie część państwa zakonnego (Pomorze Gdańskie, Ziemię Chełmińską i Michałowską oraz Warmię i Powiśle) przyłączono do Polski. Od tej pory ziemie te nazywane były Prusami Królewskimi.
Był to obszar wielonarodowy i wieloetniczny, gdzie żyli obok siebie Kaszubi, Polacy, Niemcy, a także inne narodowości, takie jak Olędrzy (przodkowie Holendrów), Szkoci, Żydzi itp.). Wśród tej społeczności wykształciła się wspólnota narodowa, aczkolwiek rozumiana inaczej niż w sensie obecnym. Mieszkańcy Prus Królewskich deklarowali, że są Prusakami i to właśnie ta prowincjonalna przynależność była podstawą ich tożsamości. W związku z tym starano się utrzymać m.in. autonomię polityczną, odrębne przywileje, znaczenie gospodarcze.
Prusy Królewskie były najbogatszą prowincją Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Luzino przez cały ten okres stanowiło własność żukowskiego klasztoru, jednakże mieszkańcami byli w zdecydowanej większości kaszubscy chłopi. Okoliczne miejscowości (m.in. Barłomino, Kębłowo, Strzebielino i inne) stanowiły własność różnych kaszubskich rodów szlacheckich. Tutejsza parafia była jedną z większych i bogatszych, co potwierdzają liczne wizytacje biskupie z XVI-XVIII w.
Znaczne zmiany przyniósł rok 1772 pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej w wyniku którego Prusy Królewskie zostały zajęte przez Królestwo Prus rządzone przez Fryderyka II Hohenzollerna. Było to niezwykle ekspansywne i agresywne państwo niemieckie powstałe z połączenia dawnych Prus Książęcych i Brandenburgii. Prusy Królewskie zastąpione zostały przez Prusy Zachodnie (Westpreussen). Niemal od razu po zajęciu tego terenu, Luzino zostało odebrane żukowskim norbertankom i stało się własnością prywatną. Był to element ograniczania wpływów Kościoła katolickiego i jego podstaw gospodarczych i materialnych.
I chociaż pod pewnym względami nowa władza okazała się dobra, o tyle w wielu kwestiach zmiany nie były korzystne. Nie licząc krótkiego epizodu wojen napoleońskich okazał się to czas bez żadnych wojen i konfliktów rozgrywających się na Pomorzu, reformy uwłaszczeniowe wprowadziły Kaszuby na drogę kapitalizmu. W okresie późniejszym otworzyły się także możliwości pracy zarobkowej na innych obszarach Niemiec, co było bardzo ważne w związku z przeludnieniem w II poł. XIX w.
Z drugiej strony biurokracja i fiskalizm pruski były znacznie gorsze niż te z czasów Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Do dnia dzisiejszego znane jest powiedzenie „pruski ordnung”, czyli porządek. O ile może mieć ono także znaczenie pozytywne, o tyle w warunkach zaborów i przymusowego narzucania Kaszubom niemieckich rozwiązań prawnych i administracyjnych czyniło w wielu przypadkach życie Luzinian trudnym.
Najgorsze jednak okazały się działania zmierzające do wynarodowienia i germanizacji ludności słowiańskiej, których apogeum nastąpiło wczasach „żelaznego kanclerza” Ottona von Bismarcka. Języki kaszubski i polski zniknęły właściwie z przestrzeni publicznej i stały się niemal wyłącznie językami domowymi (w kościele dominowała łacina).
Jednym z ostatnich epizodów związanych z przynależnością Luzina do państwa niemieckiego była I wojna światowa (1914-1918). Co prawda działania zbrojne nie toczyły się na terenie Pomorza, jednakże dotknęła ona wielu ludzi – przede wszystkim mężczyzn powołanych do wojska, którzy ginęli lub odnosili rany walcząc za Kaisera, który nakazywał im mówić po niemiecku, a nie po kaszubsku czy polsku. Największą tragedią tej wojny było oddawanie życia za państwo, z którym luzinianie się nie utożsamiali. Wielu mieszkańców nie wróciło, ginąc na wszystkich frontach, lub pozostając długi czas w niewoli (zwłaszcza na wschodzie).
Panowanie prusko-niemieckie zakończyło się dla Luzina w lutym 1920 r., kiedy to na mocy postanowień traktatu wersalskiego część Pomorza została przyłączona do Polski. Tzw. Błękitna Armia dowodzona przez gen. Józefa Hallera odbierała z rąk Niemców kolejne ziemie i ostatecznie przyłączenie do II Rzeczypospolitej przypieczętowały zaślubiny Polski z morzem 10 lutego 1920 r.
Opracowanie: Marek Zelewski
Bibliografia:
- Borzyszkowski J., Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. 3: W Królestwie Pruskim i Cesarstwie Niemieckim (1815–1920), cz. 1: Kaszubi i Pomorze na drodze do kapitalizmu i społeczeństwa obywatelskiego (1815–1870), Gdańsk 2019.
- Borzyszkowski J., Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, t. 3: W Królestwie Pruskim i Cesarstwie Niemieckim (1815–1920), cz. 2: W Cesarstwie Niemieckim – oraz za Wielką Wodą na emigracji (1871–1920), Gdańsk 2019.
- Fikus S., Historia wsi Luzina i okolic w latach 1871–1985, Gdańsk 1985.
- Friedrich K., Inne Prusy. Prusy Królewskie i Polska między wolnością a wolnościami (1569-1772), przeł. Waluga Grażyna, Poznań 2005.
- Hinc M., Lubocki A., Szuba M., Historia Kaszubów na jeden wieczór, Wejherowo 2022.
- Labuda G., Wiącek B., Kochanowski M., Dzieje wsi Luzino do schyłku XIX wieku, Luzino 1995.
EN 
PL 
DE 