Powstańcy i Wojacy 1918-1939

     Towarzystwo Powstańców i Wojaków im. T. Kościuszki powstało w Luzinie 25 listopada 1923 roku. Utworzyli je żołnierze kombatanci: I wojny światowej, powstania wielkopolskiego, Pomorskiej Organizacji Wojskowej oraz Wojska Polskiego. Wszyscy oni przyczynili się do tego, że większość Kaszub, w tym Luzino, znalazła się w odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej.

     Stałe zagrożenie wybuchem konfliktu z Niemcami, powodowało że ci patrioci czuli się w obowiązku do dalszej gotowości do obrony Ojczyzny. Dlatego na całym Pomorzu i Wielkopolsce tworzono Towarzystwa Powstańców i Wojaków – organizacje  o charakterze paramilitarnym. Jednym z pierwszych było Towarzystwo luzińskie.

     Działało ono bardzo prężnie. Organizowało konkursy strzeleckie i ćwiczenia terenowe. Dbało o krzewienie ducha patriotycznego przez organizację obchodów rocznic państwowych (3 maja i 11 listopada), odczytów i wieczornic oraz spektakli teatralnych. Integrowało miejscową społeczność organizując wieczorki taneczne i zabawy ludowe. Towarzystwo posiadało swój sztandar, oddział młodzieżowy i drużynę piłki nożnej.

     Dla uczczenia dziesięciolecia niepodległości Polski i pięciolecia istnienia Towarzystwa, jego członkowie ufundowali w Luzinie pomnik Wolności. Był on hołdem dla mieszkańców parafii Luzino, którzy polegli w czasie I wojny światowej i walk o niepodległość.

Ze względu na to, że Towarzystwa Powstańców i Wojaków ściśle powiązane były z opozycyjną endecją, decyzją sanacyjnych władz państwowych 31 grudnia 1933 roku wszystkie zostały rozwiązane. Ich rolę miały pełnić Związki Strzeleckie podporządkowane sanacji. Organizacja ta nigdy się dostatecznie w Luzinie nie rozwinęła i w zasadzie nie była lubiana.

     Gdy Niemcy hitlerowskie 1 września 1939 roku napadły na Polskę, w pierwszym szeregu obrońców Ojczyzny stanęli Powstańcy i Wojacy. Wielu z nich zginęło w kampanii wrześniowej, liczniejsi zostali zamordowani w Lasach Piaśnicy i Szpręgawska. Symbol ich patriotyzmu, jakim był pomnik Wolności w Luzinie, został w pierwszych dniach okupacji wysadzony w powietrze przez saperów Wehrmachtu.

Więcej informacji tutaj

Opracowanie: Andrzej Janusz

Bibliografia:

1. Fikus S., Historia wsi Luzino i okolic w latach 1871-1985, Gdańsk 1992.
2. Labuda G., O jednej nietypowej szkole na Kaszubach, w: Zapiski kaszubskie, pomorskie i morskie, Gdańsk 2000.
3. Klotzke Z., Bedeker Luzino, Luzino 2004.
4. Klotzke Z., Ziemia Luzińska Leksykon, Wejherowo 2009.
5. Klotzke Z., 330 lat szkoły w Luzinie, Luzino 2017.
6. Korda K., Ks. ppłk Józef Wrycza, Gdańsk 2016.
7. Janusz A., Żelewscy w cieniu von dem Bacha, Kraków 2019.
8. Janusz A., Strzebielino 1316-1945 Historia kaszubskiego zaścianka rycerskiego, Gdynia 2016.
9. Sikora F., Z dziejów Towarzystwa Powstańców i Wojaków imienia Tadeusza Kościuszki w Luzinie 1923-1939, Luzino 2010.