Parafia św. Wawrzyńca, rok 1245
Inicjatywę budowy kościoła w Luzinie należy przypisać zakonowi norbertanek żukowskich, który otrzymały tę wieś na własność w 1245 roku. Jest to pierwszy zapis, dotyczący wsi Luzino. Luzino pozostawało w panowaniu klasztoru do roku 1772, w którym to, wynikiem pierwszych zaborów ziem polskich, wieś stała się własnością króla pruskiego Fryderyka II.
W roku 1583, z rozporządzenia ówczesnego biskupa włocławskiego, Hieronima Rozrażewskiego, rozpoczęto systematyczne wizytacje wszystkich dekanatów i parafii pomorskich. Parafię luzińską odwiedził wówczas kapelan biskupa, Sebastian Liwierski, który zaznaczył w sprawozdaniu, że niczego się nie dowiedział. Natomiast w kolejnym roku 1584 została przeprowadzona szczegółowa wizytacja, przez oficjała gdańskiego Mikołaja Myloniusa, który stwierdził, że „patronem jest św. Wawrzyniec, a prawo patronatu należy do prepozyta klasztoru żukowskiego, kościół jest konsekrowany, a uroczystość dedykacji (tj. aktu poświęcenia) odbywa się corocznie w czwartą niedzielę po Wielkanocy ołtarz główny jest poświęcony Najświętszej Marii Pannie”. Na dowód tego, że patronem kościoła luzińskiego od samego początku był św. Wawrzyniec, są słowa przeora klasztoru kartuskiego, Jerzego Schwengla, który stwierdził, iż „kościół stary był poświęcony pod tytułem św. Wawrzyńca męczennika, ale którego roku i przez kogo nie wiadomo”.
Podczas wizytacji w 1599 roku przez archidiakona pomorskiego, Franciszka Łąckiego, zapisano, że kościół luziński zbudowany był z drzewa i posiadał wieżę. Podczas kolejnej wizytacji, w 1701 roku, oficjał gdański Krzysztof Antoni Szembek, zauważył, że drewniany kościół jest dobrze zabezpieczony. Natomiast w 1734 r. chylił się on już ku upadkowi. W latach 1734-40, z inicjatywy Ks. prob. Macieja Tadeusza Rzepczyckiego wybudowano nowy kościół z kamienia węgielnego. Zapiski z wizytacji w 1766 r. mówią tak: „Jest w Luzinie kościół parafialny z położenia kamienia węgielnego i z przyłożenia obu rąk przewielebnego świętej pamięci księdza Macieja Rzepczyńskiego, dziekana mirachowskiego i bezpośredniego swego zarządcy, budowanego z trwałego muru wypaloną dachówką nakrytego. Podłoga kościoła w mniejszym chórze wyłożona kamieniami czworokątnymi polerowanymi, w chórze większym pod ławkami- deskami drewnianymi, między ławkami- cegłą, sufit ze sklepieniem bielonym, ławki wymagają naprawy. Ambona dosyć godziwymi malowidłami przyozdobiona. Okna dobre, ponieważ każdego roku są odnawiane. Naprzeciw wielkiego ołtarza jest chór muzyczny, w którym są małe bardzo stare organy. Do kościoła przynależy wieża z dzwonnicą cała murowana, potrzebująca naprawy. W niej są trzy dzwony; nic nie wiadomo o ich poświęceniu.”
Głównym fundatorem budowy parafii był magnat Jerzy Piotr Przebendowski i bogata szlachta.
Wizytacja wykazała również zasięg parafii, który obejmował takie miejscowości jak: Luzino, Kębłowo, Gościcino, Barłomino, Robakowo (zapisane jako Robaczkowo), Sopieszyno, Dąbrówka, Milwino i Strzebielino. Natomiast Jerzy Schwengel wymienił kolejno: Luzino wraz z młynem, Wyszecino z młynem, Barłomino z młynem i hutą, Strzebielino, Kębłowo z młynem i karczmą, Gościcino z młynem, Zielony Dwór, Robakowo, Gowino Wielki, Gowino Małe, Dąbrówka, Ustarbowo z młynem, Sopieszyno z karczmą, Przetoczyno z karczmą, Częstkowo, Milwino z hutą, oraz Sosnowa Góra.
Następcą proboszcza Macieja Tadeusza Rzepczyckiego był ksiądz Grzegorz Adam Plutowski, który objął swój urząd dnia 10 czerwca 1758 r. Okazał się sprawnym kontynuatorem dzieła, rozpoczętego przez swojego poprzednika, na co wskazują wizytacje, zarówno ta z roku 1766, archidiakona Bazylego Złockiego, jak i następna z roku 1780, przeprowadzona przez dziekana puckiego, Antoniego Gręcę. Szczególnie warto wymienić zbudowanie „organistówki” wraz z przybudówkami, oraz wyporządzenie zrujnowanego cmentarza i kostnicy. Nowy proboszcz zadbał również o wzbogacenie nabożeństw dla wiernych i stowarzyszeń przykościelnych, jak bractwo różańcowe.
Zwięźle, o stanie kościoła z 1881 r., zamieściła opis pruska Komisja Prowincjonalna Zarządu Muzeów Prus Zachodnich, której autorem był Fromm z Wejherowa. Pisał następująco:
„Rzut poziomy pokazuje jednonawową przestrzeń z węższym i niższym prezbyterium od wschodu i małą na wpół wbudowaną wieżę od zachodu. W bocznych załomach ma kościół zakrystię po stronie północnej, a mały przedsionek od strony południowej, obie osłonięte ostro zarysowanym sklepieniem krzyżowym… W nawie podłużnej występuje rozczłonkowanie wnętrza poprzez szerokie pilastry, które nam małym kapitelem są udekorowane wielkimi koronami. Nad łukami okiennymi umieszczono w zgrabnym uporządkowaniu po dwie postacie aniołów, które przytrzymują zasłony. Szczyt jest podzielony doryckimi pilastrami i owalnymi niszami. Wieża jest w swej górnej części odnowiona, a mała przybudówka po stronie wschodniej została dołączona w ostatnim czasie. Budowla jest wykonana i wytynkowana z cegły i kamieni polnych.”
W ciągu kolejnych 40 lat dokonano drobnych remontów, na co dowodem są protokoły z posiedzeń Rady Reprezentacji Gminnej.
Przełom wieków był niebywale trudny dla parafii. Brakowało środków na remont kościoła. W wyniku pierwszej wojny światowej parafia straciła dzwon z wieży, a 20 kwietnia 1920 roku zmarł ksiądz proboszcz Ludwik Machalewski. Nowemu proboszczowi, ks. Bernardowi Gończowi przyszło zmierzyć się z nową rzeczywistością. W kraju panowała inflacja, a w 1923 r. sytuacja pogorszyła się jeszcze bardziej wskutek narastającej hiperinflacji. Mimo tych przeciwności ks. Bernard Gończ podjął się remontu kościoła, plebanii i zabudowań gospodarczych. Zakończenie remontu nastąpiło w 1924 r.
Parafia szczęśliwie przetrwała okres II wojny światowej. W latach 1947-50 nastąpiła jej przebudowa i rozbudowa. Wyburzono starą zakrystię, drugie wejście do kościoła i chór. Prezbiterium zostało powiększone ku wschodowi o 9 m, dobudowano nową zakrystię i chrzcielnicę. W nawie zostały dwa ołtarze boczne, nowy chór i organy. Wyjątkowo cenny jest barokowy ołtarz główny z pierwszej połowy XVIII w., w której znajduje się figura Matki Boskiej Różańcowej. W łuku tęczowym znajduje się płaskorzeźba panoramiczna, której autorem jest malarz Edmund Szyfter z Poznania. W centralnej części znajduje się postać ukrzyżowanego Chrystusa z przepaską z obozowego pasiaka, zaś po lewej stronie przedstawiona jest postać o. Maksymiliana Kolbe. Po przeciwnej stronie zauważyć można grupę stłoczonych więźniów obozu KL Stutthof, którzy nocowali w kościele podczas „Marszu śmierci”.
Cennymi zabytkami luzińskiej parafii są XVIII- wieczna chrzcielnica z cynową misą, zdobiona figurami alegorycznymi, krucyfiks procesyjny z XVII w., świecznik z ok. 1600 r., czy czternaście obrazów stacji drogi krzyżowej.
W latach 1999-2002 przeprowadzony został kapitalny remont kościoła. Ułożono w prezbiterium nową, kamienną posadzkę, założono centralne ogrzewanie, wstawiono nowe ławki, dokonano remontu tynków wewnątrz i z zewnątrz, pomalowano wieżę, założono opierzenie z blachy powlekanej, położono dachówkę ceramiczną, oraz założono wentylację wywiewną. W 2004 r. wykonano remont organów.
Opracowanie: Paula Semak
Gminna Biblioteka Publiczna im. Leona Roppla w Luzinie
Bibliografia:
Klotzke Z., Ziemia Luzińska: leksykon, Wejherowo: Acten, 2009.
Labuda G., Wiącek B., Kochanowski M., Dzieje wsi Luzino do schyłku XIX wieku, Gdańsk: Urząd Gminy Luzino, 1995.